پژوهش ارائه شده در همایش «بازنمایی گروه‌های حاشیه‌ای در رسانه‌ها»:

+ فایل صوتی این سخنرانی را می‌توانید از اینجا دریافت کنید

+ فایل پاورپوینت اسلایدهای ارائه شده را می‌توانید از اینجا دریافت کنید

کبری الهی‌فر

بدن‌های دارای معلولیت در نگاه عموم جامعه به صورت سازه‌ای در تقابل با بدن‌های سالم و بدون نقص معنا می‌یابند. این نگاه به هنجار به مقولۀ معلولیت، در طول تاریخ، مسبب حذف افراد دارای معلولیت از حوزه‌های مختلف اجتماعی در زندگی روزمره بوده است. بعد از تصویب قانون حمایت معلولین در سال ۱۳۸۲ فضای آن در جامعه ایجاد شد تا نگاه به هنجار عموم جامعه به بدن‌های دارای معلولیت توسط فعالان حوزۀ معلولیت و معلولین مورد چالش قرار بگیرد. رسانه‌های جمعی از این منظر، و در حوزۀ نمادین، در تلاقی میان نگاه عموم جامعه به معلولیت و نگاه فرد دارای معلولیت به معلولیتش با داشتن نقش میانجی می‌تواند در راستای تقویت و یا تغییر نگاه جامعه بر آمده و در واقع، در تسهیل روند جذب اجتماعی این گروه اجتماعی به درون جامعه اثرگذار باشد.

از همین رو، هدف این مقاله کشف و واکاوی و به دنبال آن پی‌ریزی ابعادی است که از منظر فعالان و افراد دارای معلولیت در رسانه‌های جمعی مد نظر قرار داده شده (نشده) است. مصاحبۀ عمقی با 15 نفر از فعالان حوزه معلولیت و افراد دارای معلولیت که به روش نمونه‌گیری هدفمند و به صورت گلوله برفی مورد انتخاب قرار گرفتند، صورت پذیرفت. افزایش حجم اخبار معلولین به ویژه در رسانه‌های چاپی، کمک به آشنایی با زندگی معلولین از طریق بازنمایی معلولین جنگی، و توجه به بازنمایی کودکان دارای معلولیت در راستای ترویج فرهنگ مدارس مختلط از نقاطی است که رسانه‌های جمعی به آن توجه داشتند. هر چند، خاص‌تر کردن معلولان به واسطۀ چینش‌های خبری مناسبتی، عرضۀ روایت‌هایی با تأکید بر معلولیتِ فرد (و نه فرد ِ دارای معلولیت)، عدم توازن میان سیاست‌های کلان و خرد رسانه‌ای در تولید محتوای خبری و داستانی، عدم توجه به اطلاعات مورد نیاز معلولین در مدیریت بر معلولیت خویش از جمله ابعادی‌اند که رسانه‌ها توجه چندانی به آن نداشتند. لذا کیفیت پایین اطلاعات تولیدی در رسانه‌ها از یک سو باعث عدم آگاهی و از پس آن عدم شناخت عموم جامعه با پدیدۀ معلولیت شده، و از سوی دیگر کاستی رسانه‌های جماعتی در کشور به منظور پوشش اطلاعات مورد نیاز گروهی در جامعه، به مثابه بزرگ‌ترین اقلیت کشور به حساب می‌آیند، مانع از رشد و افزایش آگاهی فرد دارای معلولیت از توانایی‌ها و افزایش حضور اجتماعی‌اش در سطح کشور می‌گردد.

* پایان‌نامه رشته علوم ارتباطات مقطع کارشناسی ارشد، به راهنمائی دکتر مهدی منتظرقائم ، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران