پژوهش ارائه شده در همایش «بازنمایی گروه‌های حاشیه‌ای در رسانه‌ها»:

+ فایل صوتی این سخنرانی را می‌توانید از اینجا دریافت کنید

+ فایل پاورپوینت اسلایدهای ارائه شده را می‌توانید از اینجا دریافت کنید

عبدالرضا زندی

در بازنمایی روشنفکر در سینمای ایران وحدت گفتمانی بین کارگردانان وجود ندارد و هر کدام از آنها بنا به تجربه شخصی یا نگاه فردی به این بازنمایی پرداخته اند. این گفتمانهای غیررسمی در مسیرهایی متقارن، متفاوت و گاه متضاد با گفتمان رسمی قرار گرفته اند. بر این اساس اینکه گفتمان مطرح در فیلمها با موضوع روشنفکری چیست؟ چه تفاوتی با یکدیگر و همچنین چه تفاوتی با گفتمان رسمی دارد و در این گفتمانها تصویر روشنفکر ایرانی مثبت است یا منفی از مسائل مورد بررسی در این تحقیق است. لذا برای پرداختن به اینکه در سینمای بعد از انقلاب ایران چگونه تصویری از روشنفکر شامل ابعاد اجتماعی، فرهنگی و با چه گفتمانی مطرح شده است ، فیلمهای ساخته شده بعد از انقلاب با مقوله روشنفکری توسط دو کارگردان مطرح و پر سابقه ایران، داریوش مهرجویی و ناصر تقوایی انتخاب شده است.

برای رسیدن به پاسخ مسئله تحقیق از سه سطح تحلیل برای بررسی نمونه های منتخب استفاده شده است. چرا که سعی شده از سطح توصیف صرف فراتر رفته و وارد تحلیل گفتمان متون شویم. با مشاهده و بررسی و تحلیل فیلمها، ویژگیهای به دست آمده برای تصویر روشنفکر در فیلمهای مهرجویی طبق مدل ارائه شده عبارتند از: درجستجوی معنی، پارادوکس، دلهره وجودی، ناهمخوانی بین اندیشه و عمل، اضطراب، واقع گریزی، انزوا، احساس پوچی، سرگشتگی در یافتن معنی، تفکر التقاطی و در جستجوی انسان کامل. ویژگیهای به دست آمده برای تصویر روشنفکر در فیلمهای تقوایی عبارتند از: طرح حقیقت، استفاده از نویسندگی و هنر، فراتر رفتن از خطوط قرمز، تهدید شدن، مقاومت و خودسانسوری.

مدل‌های تفسیری ارائه شده عبارتند از: روشنفکر؛ ترجمه نامفهوم درون بود به برون، انسان کامل؛ روشنفکر آگاه از وجود خویش.

* پایان‌نامه مقطع کارشناس ارشد تحقیق در ارتباطات، به راهنمائی عبدالله گیویان، دانشکده صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران