پژوهش ارائه شده در همایش «شبکههای اجتماعی مجازی و زندگی روزمره»:
+ فایل صوتی این سخنرانی را میتوانید از اینجا دریافت کنید
+ فایل پاورپوینت اسلایدهای ارائه شده را میتوانید از اینجا دریافت کنید
زهره رجبی
فارغالتحصیل کارشناسی ارشد ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی
شبکههای اجتماعی مجازی محیط مساعدی را برای مشارکت افراد در جامعه مجازی، برقراری روابط نمادین و کشف مجدد خود و بازتعریف هویتهای دینی، اجتماعی، سیاسی و... فارغ از محدودیتها و عوامل سرکوبکننده از طریق تعاملات مجازی و نمادین فراهم میکنند. شبکههای اجتماعی مجازی مانند فیسبوک نزد کاربران ایرانی از اهمیت و جایگاه بالایی برخوردار است، در زمان انجام این تحقیق در سال ٨٨ فیسبوک جزء سایتهای برتر در ایران بعد از گوگل، یاهو، بلاگفا و یوتیوب قرار داشت، میتوان یکی از دلایل عمومیت یافتن اینترنت و استفاده فراوان از شبکههای اجتماعی در ایران را، تلاش برای بازسازی و خلق مجدد هویتها در فضای مجازی دانست.
هدف اصلی این تحقیق مطالعه بازنمایی گرایشهای سیاسی کاربران ایرانی در شبکههای اجتماعی مجازی است، یعنی پاسخ دادن به این سؤال اساسی که در شبکههای اجتماعی مجازی مانند فیسبوک نحوه ابراز گرایشهای سیاسی کاربران و دلیل انتخاب این فضا برای بازنمایاندن این گرایشات سیاسی چیست و نیز دلایل خودگشودگی افراد در زمینههای مختلف در این شبکه مجازی چیست.
در پاسخ به این سؤال اساسی که گرایشهای سیاسی کاربران چگونه در شبکه اجتماعی فیسبوک بازنمایی میشود؟ مقولاتی متناسب با قابلیتهای فیسبوک طراحی شد و مشخص شد که گرایشهای کاربران در فیسبوک با نمادهای شاخص هر یک از سه نامزد مطرح در دهمین دوره ریاستجمهوری ایران، ابراز علاقهمندی با کیلک روی گزینه Like در صفحات فیسبوک طرفداران نامزدهای ریاست جمهوری، عضویت در گروههای مختلف مربوط به نامزدهای ریاست جمهوری، عضویت در جنبشها، اشتراکگذاشتن لینکها، تصویر پروفایل کاربر، خود اظهاری کاربران با بیان نظرات از طریق پست جمله یا کلمه یا شعر روی دیوار نوشتهها، کامنت گذاشتن برای بیان عقاید سیاسی از ابزارهای مختلفی است که در نمونه مورد بررسی توسط کاربران فیسبوک استفاده شده است و گرایشهای سیاسی کاربران در فیسبوک با این ابزارها بازنمایی شده است.
نتایج حاصل از یافتههای تحقیق نشاندهنده این است که دلایل خودگشودگی افراد در زمینههای مختلف به ویژه در زمینه سیاست در وبسایت شبکه اجتماعی فیسبوک به خاطر فضای آزادی که در فیسبوک و همچنین در فضای واقعی در روزهای منتهی به پایان انتخابات در خیابانها شکل گرفته بود منجر به خوداظهاری کاربران و آشکارا ابراز کردن علایق و عقایدشان شده است. دسترسی سریع و آسان و بدون هزینه به این شبکه اجتماعی، فیلتر نبودن در این مقطع زمانی، نبود رسانههای آزاد و منتقد، کنترل کمتر این رسانه، امکان درج نظر و اخبار در هر لحظه و امکان مشاهده انعکاس نظرات کاربران، نداشتن مخاطرات و هزینههای بحثهای رو در رو، استفاده از امکانات فضای مجازی در این دوره از مبارزات انتخاباتی برای جذب طرفداران بیشتر توسط نامزدها مانند فیسبوک و سایتهای متنوع دیگر، از جمله دلایلی است که مصاحبهشوندهها در پاسخ به این سوال جزء دلایل اصلی خودگشودگی کاربران ایرانی در فیسبوک قلمداد کردهاند.
به منظور پاسخ به سؤال اساسی دیگر این پژوهش که آیا حوزه عمومی مورد نظر هابرماس در زمان مبارزات انتخاباتی دهمین دوره ریاستجمهوری در فیسبوک شکل گرفت یا خیر؟، سؤالاتی در مصاحبه طراحی شد و بر اساس تحلیل این پاسخها مشخص شد که قواعد اخلاق گفتوگو میان کاربران طرفدار نامزدهای مختلف در فیسبوک رعایت نشده است و گاهی اوقات بیان عقاید بین افراد از جناحهای مختلف سیاسی تحمل نمیشده و بحث به فحاشی و گاهی تخریب رقیب میانجامیده است. اينترنت را ميتوان اولين حوزه عمومي جدي براي جامعه ايران دانست؛ اما حوزه عمومي نه به معناي هابرماسي آن (كه كاملاً معطوف به نقد دولت و آزادي بيشتر و... است، مفاهيمي كه از دل مناسبات بورژوايي بيرون آمدهاند)، بلكه به معنايي متفاوت: به معناي عرصهاي براي شكلگيري و گسترش و تقويت روابط و مناسبات افراد با يكديگر. اينترنت در ايران، به تعميق و گسترش نقد سياسي، به مفهومي كه در حوزه عمومي هابرماسي مطرح است منجر نميشود. گرچه امكاني براي نوع ديگري از نقد سياسي را كه در جامعه خاص ايران ميتوان از آن سخن گفت فراهم ميآورد، در ايران، اينترنت به عنوان حوزه عمومي را بايد به اين معنا تلقي كرد: عرصهاي براي شكلگيري، تقويت، و شفاف شدن هنجارها و قواعد رفتاري.
* این پژوهش در قالب پایاننامهای با عنوان «بازنمایی گرایشهای سیاسی کاربران ایرانی در شبکههای اجتماعی مجازی با مطالعهی موردی فیسبوک» بهراهنمایی دکتر علیاصغر کیا در مقطع کارشناسی ارشد علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی انجام شده است.
+ فایل صوتی پانلهای همایش را میتوانید اینجا مشاهده کنید
+ گزارش سخنرانیهای این همایش را میتوانید اینجا مشاهده کنید
+ گزارش تصویری همایش را میتوانید اینجا مشاهده کنید
+ فایل کتابچهی خلاصهی پژوهشهای همایش را میتوانید از اینجا دریافت کنید
+ صفحه اصلی همایش شبکههای اجتماعی مجازی و زندگی روزمره