میزگرد پژوهش‌های جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی، به‌عنوان یکی از برنامه‌های کنفرانس ملی پژوهش اجتماعی و فرهنگی برگزار شد.

این میزگرد روز دوشنبه، ۶ دی‌ماه ۱۳۸۹ و با حضور آقایان دكتر نعمت‌اله فاضلی، دکتر هادی خانیکی، دكتر محمود شهابی، دكتر محمد رضایی و دكتر محمدسعید ذكائی در سالن ابن‌خلدون دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد.

فایل‌های صوتی مربوط به این میزگرد از طریق لینک‌های زیر قابل دریافت است:

+ سخنرانی دکتر هادی خانیکی

+ سخنرانی دكتر محمدسعید ذكائی

+ سخنرانی دكتر محمد رضایی

+ سخنرانی دكتر محمود شهابی

+ سخنرانی دكتر نعمت‌اله فاضلی

+ فایل صوتی کامل میزگرد، شامل همه سخنرانی‌ها و پرسش‌ و پاسخ

گزارش وب‌سایت انجمن جامعه‌شناسی ایران از این میزگرد:

بعدازظهر روز ششم دی ماه، میزگرد پژوهش‌های جامعه‌شناسی و مطالعات فرهنگی در تالار ابن خلدون با سخنان دکتر نعمت‌الله فاضلی، مدیر میزگرد، در گرامیداشت یاد و خاطره دکتر عبداللهی شروع شد.

سپس دکتر خانیکی به عنوان اولین سخنران این جلسه، مسأله مورد بررسی خود را ارتباطات و نسبت آن با سایر حوزه‌های علوم اجتماعی مطرح و به بیان تجربه تأسیس «پژوهشکده علوم ارتباطی و توسعه در ایران» در سال ۱۳۵۳ پرداخت. خانیکی در این بازخوانی تاریخی، چهار هدف عمده تأسیس این پژوهشکده را پژوهش نظری در مسائل توسعه و فرهنگ، بررسی مسائل سیاست‌گذاری ارتباطی، پژوهش‌های تجربی در مسائل دگرگونی اجتماعی و رفتاری و مسائل ارتباطات در روابط بین‌المللی عنوان کرد. به گفته او، مهم‌ترین نتیجه تحقیقات پژوهشکده این بوده که توسعه، مفهومی کلان است و شرایط خاص جوامع را در نظر می‌گیرد و بهتر است به جای این الگوی واحد، به الگوی متناوب درباره ایران رسید.

سخنران دوم این میزگرد، دکتر سعید ذکایی بود و بحث او به «ویژگی‌ها و ظرفیت‌های روش‌شناختی مطالعات فرهنگی در ایران» اختصاص داشت. او سخنان خود را برشی از رشته مطالعات فرهنگی دانست که به مدت ۱۰ سال در دانشگاه علامه طباطبایی ارائه شد. وی در بحثش، بر اساس تجربه زیسته خود به عنوان مدرس مطالعات فرهنگی، به فراتحلیل پایان نامه‌ها و تحقیقات انجام شده در این رشته پرداخت و این تولیدات علمی را از حیث جهت‌گیری نظری و رویکرد‌ها، روش‌شناسی، زبان و سبک نگارش، و رابطه قدرت و فرهنگ مورد بررسی قرار داد. بر اساس این فراتحلیل، تحلیل‌های بازنمایی در اولویت اول موضوعی بودند و بررسی سبک زندگی و خرده فرهنگ، مطالعه ارزش‌ها و هویت و مطالعات مربوط به مصرف در الویتهای بعدی قرار داشتند و مطالعات متن محور غلبه داشت. در پایان، دکتر ذکایی نتیجه گرفت که تأکید بر خصلت عملی تحقیقات مطالعات فرهنگی می‌تواند راهبردی در خدمت برنامه ریزی‌های فرهنگی باشد.

دکتر محمد رضایی نیز به عنوان عضو دیگر این کنفرانس، سخنرانی خود را با موضوع «تحقیقات کیفی غیر پاسخگو: نگاهی انتقادی به پژوهش‌های کیفی» ارائه داد. وی ضمن تقسیم کار کیفی به کارهای پاسخگو و غیر پاسخگو، این گزاره را مطرح کرد که عمده کارهای کیفی فاقد دغدغه لازم برای بررسی فرایند، نتایج کار موجود است. دکتر رضایی نقد خود را از منظر اعتبار مطرح کرد. فقدان تیتر مستقل برای بیشتر کار‌ها از حیث اعتبار و محاسبه کمی اعتبار از جمله نقدهایی بود که وی به کارهای صورت گرفته وارد دانست. او همچنین پیامد بی‌توجهی به مسأله اعتبار را در دو پرسش در مورد اصالت داده‌های به دست آمده و مناسب بودن تحقیقات از جنس سیاست‌گذاری برای این هدف مطرح کرد.

دکتر محمود شهابی سخنران بعدی این میزگرد نیز با تأکید بر اهمیت مفهوم «تجربه زیسته» در مطالعات فرهنگی و فمینیستی، به فراتحیل پایان نامه‌های انجام شده در رشته مطالعات فرهنگی پرداخت. بر اساس تحقیق او، یک چهارم تحقیقات انجام شده در رشته مطالعات فرهنگی در دانشگاه علامه طباطبایی، بر تجربه زیسته متمرکز بوده که در آن به گروه‌های حاشیه‌ای توجه بسیاری شده است. این کار‌ها اغلب پدیدار‌شناسانه بوده و از روش مبنایی استفاده کرده‌اند. دکتر شهابی سخنان خود را با این سخن که «اگر مطالعات فرهنگی قرار است امری ساکن نباشد باید به تجربه زیسته اتکا داشته باشد؛ در غیر این صورت، شبیه سایر علوم غیر پویا خواهد شد» به پایان برد.

در پایان این جلسه، دکتر فاضلی ضمن تعریف دوباره مطالعات فرهنگی، سه موضوع «گفتمان مطالعات فرهنگی»، «دانش مطالعات فرهنگی» و «رشته مطالعات فرهنگی» را از هم تفکیک کرد و در باب هر کدام توضیحاتی داد. از نظر دکتر فاضلی، گسست بین این سه عرصه، مسأله‌ای است که مطالعات فرهنگی از آن رنج می‌برد.